Informacje o beneficjentach rzeczywistych – ważny wyrok TSUE

22 listopada Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) orzekł, iż udostępnianie informacji o beneficjentach rzeczywistych podmiotów o charakterze korporacyjnym utworzonych na terytorium państw członkowskich jest niezgodne z postanowieniami Karty Praw Podstawowych, którą traktować należy na równi z prawem pierwotnym UE.

22 listopada 2022 r. TSUE wydał wyrok w połączonych sprawach C‑37/20 i C‑601/20, w którym wypowiedział się w kwestii zgodności z prawem unijnym przepisów art. 30 ust. 5 i 9 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2015/849 z 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu ( „Dyrektywa AML”) zmienionej Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z  30 maja 2018 r., a dokładniej z prawami podstawowymi, jakimi są prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz prawo do ochrony danych osobowych chronione odpowiednio na mocy art. 7 i 8 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej („Karta Praw”).

Dyrektywa AML – przepisy o udostępnianiu informacji

Słowem wstępu wskazać należy, że na mocy Dyrektywy AML państwa członkowskie UE zostały zobowiązanie do zapewnienia, aby podmioty o charakterze korporacyjnym oraz podmioty prawne utworzone na ich terytorium były zobowiązane do uzyskiwania i posiadania odpowiednich, dokładnych i aktualnych informacji o ich beneficjentach rzeczywistych, łącznie ze szczegółowymi informacjami o posiadanej własności lub charakterze sprawowanej kontroli. W tym celu państwa członkowskie UE mają obowiązek prowadzić centralny rejestr, w którym takie informacje są przechowywane.

Przepis art. 30 ust. 5 Dyrektywy AML nakłada na państwa członkowskie UE obowiązek udostępniania ww. informacji o beneficjentach rzeczywistych we wszystkich przypadkach:

• właściwym organom i jednostkom analityki finansowej, bez żadnych ograniczeń,
• podmiotom zobowiązanym,
• każdej osobie, przy czym takie udostępnienie powinno dotyczyć informacji obejmujących: imię i nazwisko, miesiąc i rok urodzenia oraz państwo zamieszkania i obywatelstwo beneficjenta rzeczywistego, jak również informacji o posiadanej własności lub charakterze sprawowanej kontroli.  

Z kolei, przepis art. 30 ust. 9 Dyrektywy 2015/849 stanowi o przypadkach wyłączenia dostępu do całości lub części informacji o beneficjentach rzeczywistych w sytuacji, gdy taki dostęp narażałby beneficjenta rzeczywistego na niewspółmierne ryzyko, ryzyko nadużycia finansowego, porwania, szantażu, wymuszenia, nękania, przemocy lub zastraszenia, bądź jeżeli beneficjent rzeczywisty jest osobą małoletnią lub z innych względów nieposiadającą pełnej zdolności do czynności prawnych.

Rozpoznawana przez TSUE sprawa dotyczyła luksemburskiej spółki oraz osoby fizycznej wskazanej jako beneficjent rzeczywisty tejże spółki, którzy zwrócili się do Luxembourg Business Registers (LBR), podmiotu prowadzącego rejestr, o ograniczenie dostępu do takich informacji w niektórych przypadkach.

Sąd luksemburski, przed którym toczyła się sprawa powziął wątpliwości co do zgodności z prawem holenderskich przepisów ustawowym implementujących przepisy Dyrektywy 2015/849 czy ujawnienie takich informacji może skutkować niewspółmiernym ryzykiem naruszenia praw podstawowych beneficjentów rzeczywistych. W związku z tym, Sąd ten zdecydował się skierować do TSUE pytania prejudycjalne.

Orzeczenie TSUE – najważniejsze tezy

Po rozpatrzeniu sprawy, TSUE w wydanym przez siebie wyroku wskazał na następujące tezy.

Po pierwsze, TSUE uznał, że przepisy Dyrektywy AML zapewniające, aby informacje o beneficjentach rzeczywistych podmiotów o charakterze korporacyjnym i innych podmiotów prawnych utworzonych na ich terytorium były we wszystkich przypadkach udostępniane każdej osobie są nieważne w świetle Karty Praw.

Argumentując swoje zdanie, TSUE wskazał na poważną ingerencję w podstawowe prawa do poszanowania życia prywatnego i ochrony danych osobowych, o których stanowią wprost postanowienia art. 7 i 8 Karty Praw. TSUE dodał również, że ujawnianie każdej osobie bardzo wrażliwych informacji o sytuacji materialnej i finansowej osoby fizycznej jaką jest beneficjent rzeczywisty jest niebezpieczne i może skutkować ich niewłaściwym wykorzystaniem.

Drugim argumentem na jaki powołał się TSUE jest większe ryzyko wykorzystania wrażliwych danych o osobie beneficjenta rzeczywistego w niewłaściwych celach aniżeli ich wykorzystanie w celach, dla których zdecydowano się je upublicznić tj. zapobieganie praniu brudnych pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.

TSUE wprawdzie uznał, że cele te leżą w interesie ogólnym społeczeństwa, jednak ingerencja, jaką stanowi ten środek tj. udostępnienie danych każdej osobie, nie jest ani ograniczona do tego, co ściśle konieczne, ani proporcjonalna do zamierzonego celu. Ingerencja taka była o wiele mniejsza na gruncie poprzednio obowiązujących regulacji unijnych, które przyznawały możliwość publicznego udostępniania danych każdej osobie lub organizacji, które mogą wykazać uzasadniony interes (oczywiście oprócz dostępu dla właściwych organów państwowych).

W toku postępowania Komisja Europejska podnosiła, że nawet jeżeli uznać, iż przepisy Dyrektywy AML naruszają postanowienia Karty Praw, to jednak takie naruszenie jest zrekompensowane korzyściami w postaci zwalczania prania brudnych pieniędzy czy finansowania terroryzmu.

Trybunał nie podzielił argumentacji Komisji wskazując w szczególności na trudności w dokładnym określeniu przesłanek i warunków, w których zachodzi taki uzasadniony interes.  Trybunał dodał również, że fakultatywne przepisy, które umożliwiają państwom członkowskim, odpowiednio:

• uzależnienie udostępnienia informacji o beneficjentach rzeczywistych od rejestracji online oraz
• wprowadzenie w wyjątkowych okolicznościach odstępstw od publicznego dostępu do tych informacji,

nie pozwalają same w sobie wykazać (i) ani należytego wyważenia między realizowanym celem, a prawami podstawowymi zapisanymi w art. 7 i 8 Karty Praw, ani (ii) istnienia wystarczających gwarancji zapewniających zagwarantować osobom, których dane dotyczą, skuteczną ochronę przed ryzykiem nadużyć.

Przypomnieć również należy, że Karta Praw Podstawowych jest dokumentem mającym moc prawnie wiążącą od dnia wejścia w życie traktatu lizbońskiego – 13 grudnia 2007 r., a tym samym należy ją traktować na równi z prawem pierwotnym UE. Postanowienia dyrektyw zatem nie mogą stać w sprzeczności z postanowieniami KPP.

Prawo gospodarcze – sprawdź, jak możemy pomóc: