Największa od 20 lat nowelizacja kodeksu spółek handlowych

Nowelizacja KSH ma na celu unowocześnienie przepisów kodeksu w wielu obszarach, między innymi tzw. prawa holdingowego, squeeze-out-u i odpowiedzialności członków zarządów oraz rad nadzorczych w spółkach kapitałowych i ich bieżącego funkcjonowania.

4 kwietnia 2022 r. Prezydent podpisał długo procedowaną nowelizację kodeksu spółek handlowych. Jest to jedna z największych nowelizacji od przeszło 20 lat. Budzi ogromną ilość kontrowersji, wprowadza całkiem nowe rozwiązania i likwiduje niektóre z już funkcjonujących. Co dokładnie się zmieni?

Prawo Holdingowe w polskim porządku prawnym

Pierwsza i podstawowa zmiana dotyczy grup spółek – tzw. prawo holdingowe lub prawo korporacyjne. Przez grupę spółek należy rozumieć spółkę dominującą i spółkę lub spółki od niej zależne, będące spółkami kapitałowymi, które kierują się wspólną strategią, na podstawie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek, w celu realizacji wspólnego interesu.

Prawo holdingowe zakłada wprowadzenie znacznie szerszej regulacji relacji prywatnoprawnych pomiędzy spółką dominującą, a spółkami zależnymi wchodzącymi w skład grupy spółek z uwzględnieniem interesu wierzycieli, członków organów oraz drobnych wspólników bądź akcjonariuszy obu podmiotów.

W celu stworzenia grupy spółek spółki zależne będą musiały wprowadzić do swoich umów spółek zapis wyjaśniający, że dana spółka zależna kieruje się interesem grupy spółek, czyli wspólną, wewnątrzgrupową strategią gospodarczą. Członkostwo w grupie spółek będzie zgłaszane do rejestru przedsiębiorców KRS zarówno przez spółkę dominującą, jak i spółki zależne.

Wiążące polecenia symbolem prawa holdingowego

Nowelizacja KSH w tym obszarze ma na celu również zabezpieczenie zarządców spółek zależnych przed odpowiedzialnością za wykonywane przez nich polecenia spółki dominującej. Spółka dominująca w grupie spółek będzie mogła wydawać wiążące polecenia swoim spółkom zależnym dotyczące prowadzenia spraw spółki.

Wiążące polecenia staną się poniekąd symbolem nowego prawa holdingowego, a jednocześnie jego największą kontrowersją. W wielu sytuacjach bowiem spółka zależna nie będzie mogła odmówić ich wykonania. Odmowa będzie dopuszczona jedynie w określonych okolicznościach, np. gdy wykonanie polecenia doprowadzi do niewypłacalności spółki albo do zagrożenia niewypłacalnością, zaś w przypadku spółek innych niż jednoosobowe – jeśli istnieje uzasadniona obawa, że polecenie byłoby sprzeczne z interesem spółki i wyrządzi szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną przez 2 lata od zdarzenia (dodatkowo umowa lub statut mogą przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy). W praktyce podjęcie decyzji o wykonaniu/odmowie wykonania wiążącego polecenia może być trudne i prowadzić do istotnych sporów gospodarczych.

Spółka dominująca – większy wpływ na spółki zależne

Wzmocnienie wpływu spółki dominującej na spółki zależne wiąże się z wprowadzeniem szeregu niespotykanych obecnie rozwiązań obejmujących:

• prawo dostępu spółki dominującej do dokumentów spółki zależnej;
• prawo wspólników mniejszościowych spółki zależnej do złożenia wniosku do sądu o wyznaczenie biegłego celem badania działalności grupy spółek;
• odpowiedzialność spółki dominującej wobec spółki zależnej za szkodę związaną z wykonaniem wiążącego polecenia;
• odpowiedzialność spółki dominującej wobec wspólników lub akcjonariuszy spółki zależnej za obniżenie wartości udziału albo akcji takiego wspólnika lub akcjonariusza na skutek wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.

Squeeze-out w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

Drugą istotną zmianą wartą poruszenia jest wprowadzenie instytucji squeeze-out w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Daje spółce dominującej możliwość przymusowego wykupu udziałów wspólników mniejszościowych zależnej spółki z ograniczoną odpowiedzialności (na rachunek spółki dominującej) w sytuacji, gdy posiada ona bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej. Wykup będzie miał miejsce po cenie ustalonej przez biegłego wybranego przez zgromadzenie wspólników spółki dominującej.

Warto dodać, że umowa spółki zależnej oraz umowa spółki dominującej mogą przewidywać, iż prawo wykupienia udziałów przysługuje spółce dominującej, która posiada bezpośrednio lub pośrednio pomiędzy 75% a 90% udziałów w spółce zależnej.

Jest to całkowite novum, albowiem w obecnym stanie prawnym usunięcie wspólników mniejszościowych w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością może nastąpić wyłącznie z ważnych przyczyn przewidzianych w ustawie lub umowie spółki na podstawie orzeczenia sądu. Wejście w życie przepisów umożliwi wprowadzenie w niektórych grupach spółek istotnych zmian strukturalnych.

Powyższe zasady mają również zastosowanie do spółki akcyjnej. Różnicę stanowi dogodniejsze ujęcie procedury squeeze-out w stosunku do obecnie obowiązującej (która zezwala jedynie na wykup akcji przez maksymalnie pięciu akcjonariuszy posiadających łącznie co najmniej 95% akcji w spółce akcyjnej).

Zmiany dotyczące odpowiedzialności członków organów spółki kapitałowej

Kolejna istotna zmiana dotyczy odpowiedzialności członków zarządów i rad nadzorczych i zakłada wprowadzenie znanej z prawa anglosaskiego reguły Business Judgment Rule. Zgodnie z nią nowelizacja przewiduje zwolnienie z odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce wskutek decyzji organów, które okazały się błędne, o ile były one podejmowane w granicach uzasadnionego ryzyka biznesowego w oparciu o adekwatne do okoliczności informacje. Tym samym wprowadzona zostanie ocena działań zarządu pod kątem lojalności wobec spółki, w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie analiz i opinii, które mogły stanowić podstawę danej decyzji.

Wprowadzenie zasady biznesowej oceny sytuacji jest niewątpliwie słusznym rozwiązaniem, ponieważ zwiększa bezpieczeństwo członków zarządu przy podejmowaniu uzasadnionych, ale jednak ryzykownych dla bytu i rozwoju spółki działań.

Wzmocnienie roli rady nadzorczej

Przełomową zmianą jest również bardzo istotne wzmocnienie rady nadzorczej poprzez doprecyzowanie jej kompetencji i wprowadzenie nowych instrumentów nadzoru. Dotychczas działalność rady nadzorczej była uregulowana bardzo ogólnie, z niewielką ilością instrumentów dających jej realną możliwość funkcjonowania, a w konsekwencji była ona nieefektywna ze względu na konieczność współdziałania ze strony zarządu.

Nowelizacja wprowadza tymczasem nieznany dotąd samoistny, regularny obowiązek zarządu do informowania rady nadzorczej o sytuacji spółki, postępach w realizacji planów (strategii) rozwoju, transakcjach i innych istotnych biznesowo zdarzeniach, a także obowiązek niezwłocznego przekazywania informacji i dokumentów, których rada nadzorcza zażąda w terminie 2 tygodni.

Ponadto nowelizacja wprowadza możliwość powołania doradcy rady nadzorczej dla zbadania określonego zagadnienia działalności spółki lub jej stanu majątkowego. W tym zakresie rada nadzorcza zyska samoistne uprawnienia jako podmiot uprawniony do zawarcia umowy bezpośrednio z ekspertem (bez reprezentacji spółki przez zarząd), zaś zarząd ma obowiązek udostępnić na cele badania wszelkie informacje i dokumenty.

Rada nadzorcza będzie także uprawniona do powołania doraźnych lub stałych komitetów składających się z członków rady nadzorczej, którzy pełnić będą określone czynności nadzorcze.  W nawiązaniu zaś do grupy spółek rada nadzorcza spółki dominującej będzie sprawować stały nadzór nad realizacją interesu grupy spółek i w związku z tym będzie miała prawo żądać informacji, dokumentów i ksiąg także od spółek zależnych. Spółki z grupy nie będą mogły powołać się na odrębną podmiotowość prawną, co skutkować będzie wielopoziomowym kontrolowaniem – zarówno w ramach własnego nadzoru na poziomie spółki zależnej, jak również na poziomie grupy przez radę nadzorczą spółki dominującej w zakresie jej kompetencji.

Uporządkowana zostanie również kwestia kadencji i mandatu członków organów menadżerskich, co dotychczas prowadziło do problemów w praktyce. Nowelizacja likwiduje rozróżnienie kadencji i mandatu członków organu spółki. Kadencja po nowelizacji będzie obliczana w pełnych latach obrotowych. Po wygaśnięciu kadencji, nowelizacja wprowadza dodatkowy obowiązek lojalności i zachowania tajemnicy co do uzyskanych informacji w trakcie sprawowania funkcji.

W regulacjach dotyczących spółek akcyjnych rada nadzorcza zyska wzmocnione kompetencje w zakresie kontroli nad majątkiem spółki. Zgodnie z nimi, w przypadku zawarcia przez spółkę ze spółką dominującą, spółką zależną lub spółką z nią powiązaną transakcji, której wartość przekracza 10% sumy aktywów spółki ustalonych na podstawie ostatniego zatwierdzonego sprawozdania finansowego, wymagana będzie zgoda rady nadzorczej, chyba że statut stanowi inaczej. Wprowadzono ponadto obowiązek udzielania radzie nadzorczej bez dodatkowego wezwania bieżących informacji m.in. o uchwałach zarządu i ich przedmiocie, sytuacji spółki, jej stanie majątkowym itp.

Posiedzenia Zarządu i Rady Nadzorczej

Sformalizowane będzie również organizowanie posiedzeń rady nadzorczej. Treść zaproszenia na posiedzenie powinno zawierać:

• dzień, godzinę,
• miejsce posiedzenia i porządek obrad,
• sposób wykorzystania podczas posiedzenia środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość.

Rada nadzorcza będzie mogła odbywać posiedzenia również bez formalnego zwołania, jeżeli wszyscy członkowie wyrażą na to zgodę oraz nie zgłoszą sprzeciwu dotyczącego wniesienia poszczególnych spraw do porządku obrad. Uchwały rady nadzorczej będą protokołowane, a protokół podpisywać będzie co najmniej jeden członek rady nadzorczej prowadzący posiedzenie lub zarządzający głosowanie. Ustawa wprowadza również jawność głosowań.

Posiedzenia zarządu także zostaną sformalizowane. Na posiedzeniach będą zapadały uchwały zarządu, które będą obligatoryjnie protokołowane w sformalizowany sposób, tj. zawierający porządek obrad, nazwiska obecnych członków zarządu, liczbę głosów oddanych na poszczególne uchwały i zdania odrębne wraz z uzasadnieniem. Protokół zostanie podpisany przez co najmniej jednego członka zarządu prowadzącego posiedzenie lub zarządzającego głosowanie.

Zobacz także: Nowa ustawa offsetowa vs. kryzys polskiego offsetu

Nowelizacja KSH – jak się przygotować?

Nowelizacja kodeksu spółek handlowych spotkała się z krytyką wielu środowisk zrzeszających przedsiębiorców, w szczególności z uwagi na daleko idącą ingerencję spółek dominujących w funkcjonowanie spółek zależnych oraz znaczne sformalizowanie działań rad nadzorczych. Z pewnością wprowadzenie nowelizacji w życie wymagać będzie szeregu działań ze strony zarówno grup spółek, jak również pojedynczych spółek kapitałowych, w tym poprzez dostosowanie umów spółek lub statutów, w zakresie w jakim ustawa zezwala na odmienne uregulowanie niektórych kwestii oraz zmian regulaminów rady nadzorczej czy też zarządu (o ile został przyjęty) oraz innych procedur.

Ustawa wejdzie w życie 13 października.

 Autorka:

Anna Szczerba
Dyrektorka Działu Prawa Spółek
TGC Corporate Lawyers

Prawo spółek – sprawdź, jak możemy pomóc: