Nowe postępowanie w sprawach własności intelektualnej

1 lipca 2020 r. wchodzi w życie nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzająca dawno oczekiwane zmiany w dochodzeniu roszczeń z zakresu własności intelektualnej. Co się zmieni na mocy nowych przepisów?

Celem wprowadzenia nowych regulacji jest ułatwienie dochodzenia roszczeń związanych z ochroną własności intelektualnej. Nowelizacja usprawni postępowania dowodowe poprzez wprowadzenie:

• nowych regulacji odnośnie zabezpieczenia, wyjawienia i wydania środka dowodowego,
• nowej kategorii roszczenia tzw. informacyjnego – o udzielenie informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów i usług.

Jednocześnie przepisy wprowadzają wyspecjalizowaną kategorię sądów własności intelektualnej przy sądach okręgowych, co ma na celu usprawnienie organizacji sądów.

Zgodnie z nowymi regulacjami, Sąd Okręgowy w Warszawie będzie wyłącznie właściwy w technicznie i prawnie skomplikowanych sprawach:

• programów komputerowych,
• wynalazków,
• wzorów użytkowych,
• topografii układów scalonych,
• odmian roślin
• tajemnic przedsiębiorstwa o charakterze technicznym.

Zmiany doprowadzą też do utworzenia jednolitej struktury odwoławczej w sprawach własności intelektualnej, obejmującej wyspecjalizowane sądy apelacyjne utworzone w kilku ośrodkach centralnych.

Kategorie spraw własności intelektualnej

Sprawy własności intelektualnej, zgodnie z nowelizacją ustawy, to:

• sprawy o ochronę praw autorskich i pokrewnych;
• sprawy o ochronę praw własności przemysłowej;
• sprawy o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych,

ale również:

• sprawy o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji;
• sprawy o ochronę dóbr osobistych w zakresie, w jakim dotyczy ona wykorzystania dobra osobistego w celu indywidualizacji, reklamy lub promocji przedsiębiorcy, towarów lub usług;
• sprawy o ochronę dóbr osobistych w związku z działalnością naukową lub wynalazczą.

Naruszenie własności intelektualnej

Ustawa zrównuje z naruszeniem prawa, samo zagrożenie takim naruszeniem. Co więcej, umożliwia zasądzenie od pozwanego odpowiedniej sumy według uznania sądu także w sytuacji jeśli brak środków dowodowych niezbędnych w celu ścisłego udowodnienia wysokości żądania, lub jeśli ścisłe udowodnienie jego wysokości jest nader utrudnione lub oczywiście niecelowe.

Zasadniczy cel nowych przepisów rysuje się najwyraźniej w zakresie przepisów regulujących postępowania w celu uzyskania dowodów naruszeń praw ochrony własności intelektualnej. Charakterystyczną cechę tych roszczeń stanowi trudność w uzyskaniu dowodów naruszeń. Interes uprawnionego niejednokrotnie bywał mniej chroniony niż tajemnica przedsiębiorstwa podmiotu naruszającego. Mimo istnienia środków ochrony prawnej służących przymuszeniu obowiązanego do zaprezentowania niezbędnego materiału dowodowego, ten zwykle miał możliwości uchylenia się od takiego obowiązku a brak przepisów ściśle regulujących jak postępować na styku tak doniosłych wartości jak prawo własności intelektualnej i tajemnica przedsiębiorstwa, nie zachęcał sądów do podejmowania stanowczych i odważnych działań celem choćby zabezpieczenia materiału dowodowego.

Nowy dział KPC próbuje uzupełnić te luki wprowadzając odrębne szczegółowe regulacje dotyczące:

• zabezpieczenia środka dowodowego (art. 479⁹⁶ i nast. kpc);
• wyjawienia lub wydania środka dowodowego (art. 479¹⁰⁶ i nast. kpc);
• wezwania do udzielenia informacji tzw. roszczenie informacyjne (art. 479¹¹² i nast. kpc).

Zabezpieczenie środka dowodowego

Zabezpieczenie środka dowodowego w sprawach własności intelektualnej stanowi odrębny rodzaj zabezpieczenia od instytucji określonych w art. 310 i 730 kpc. Postępowanie to jest skierowane wobec osoby, w tym również pozwanego, w której władaniu znajduje się środek dowodowy lub która może umożliwić jego zabezpieczenie. Sąd udziela zabezpieczenia jeśli roszczenie i interes prawny uprawnionego zostaną uprawdopodobnione.

Istotną nowością jest wprowadzenie do treści postanowienia o zabezpieczeniu obligatoryjnego elementu w postaci określenia sposobu postępowania z zabezpieczonym środkiem dowodowym, w tym określenie zakresu wglądu uprawnionego. Sąd będzie mógł elastycznie określić te aspekty i choćby np. ograniczyć lub wyłączyć kopiowanie środka dowodowego lub jego utrwalanie  o ile to wystarczy do realizacji celu zabezpieczenia, a posłuży ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa.

Katalog sposobów zabezpieczenia jest otwarty, czyli sąd stosownie do okoliczności może sam zdecydować jaki środek będzie w danym stanie faktycznym odpowiedni, natomiast na pewno wchodzą w ten zakres takie sposoby zabezpieczenia jak: odebranie towarów, materiałów, czy narzędzi użytych do produkcji lub dystrybucji, dokumentów, jak również sporządzenie szczegółowego opisu tych przedmiotów połączone, w razie konieczności, z pobraniem ich próbek.

Wniosek o zabezpieczenie jest rozpoznawany niezwłocznie po złożeniu, najpóźniej w terminie tygodnia. Jeśli sąd udzieli zabezpieczenia przed wniesieniem pozwu wyznaczy od razu termin na jego złożenie, co najmniej dwutygodniowy, nie dłuższy jednak niż miesiąc

Wyjawienie lub wydanie środka dowodowego

To działanie odnosi się do etapu już po złożeniu pozwu i zawiśnięciu sprawy przed sądem. Powód może żądać aby pozwany wyjawił konkretne informacje znajdujące się w jego posiadaniu. Mogą to być w szczególności dokumenty bankowe, finansowe lub handlowe, które służą ujawnieniu lub udowodnieniu faktów. Celem skuteczności wniosku należy wskazać o jaki dokładnie środek dowodowy chodzi, uprawdopodobnić roszczenie a także i to, że pozwany faktycznie dysponuje środkiem dowodowym objętym żądaniem.

Pozwany ma zawsze możliwość złożyć odpowiedź na wniosek, a sąd wzywając go do złożenia takiej odpowiedzi ma obowiązek pouczyć o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa.

Wydając postanowienie o wyjawieniu sąd określa zasady korzystania ze środka dowodowego i zapoznawania się z nim, a także poucza strony o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa. Co istotne, jeśli pozwany powołuje się na ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa, sąd – podobnie jak w przypadku zabezpieczenia – może określić szczególne zasady korzystania ze środka dowodowego i zapoznawania się z nim oraz może wprowadzić dodatkowe ograniczenia.

Postanowienie o wyjawieniu jest zaskarżalne zażaleniem do sądu drugiej instancji.

Regulacja powyższa daje wyraz świadomości ustawodawcy jak wrażliwych danych może dotyczyć instytucja wyjawienia środka dowodowego, a także i tego, że łatwo dostrzec tu pole do nadużyć uprawnienia przez powoda. Charakterystyczne jest w tym kontekście kilkakrotne odesłanie do zasad ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa na poszczególnych etapach rozpoznania wniosku.

Niezależnie jednak od tych środków, to od sądu orzekającego i zrozumienia przez niego praktyki gospodarczej będzie zależało czy wykorzystanie instytucji wyjawienia środka dowodowego będzie przebiegało przy poszanowaniu i ochronie słusznych interesów obu stron.

Wezwanie do udzielenia informacji

Wezwanie do udzielenia informacji jest nową instytucją w obszarze ochrony własności intelektualnej. Uprawniony może przy jej pomocy uzyskać informacje o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług, o ile wykaże wiarygodnie że doszło/dochodzi do naruszenia jego praw własności intelektualnej a uzyskanie tych informacji jest niezbędne do dochodzenia roszczenia.

Katalog informacji jakich ujawnienia można żądać obejmuje:

• informacje o firmie, miejscu zamieszkania lub siedzibie i adresie producentów, wytwórców, dystrybutorów, dostawców oraz innych poprzednich posiadaczy, przewidywanych hurtowników lub detalistów danych towarów i usług,
• informacje o ilości wyprodukowanych, wytworzonych, wysłanych, otrzymanych lub zamówionych towarów lub świadczonych usług, jak również ich cenach;
• w szczególnie uzasadnionych okolicznościach inne informacje, które są niezbędne do wykazania wysokości roszczenia.

Żądanie może być kierowane wobec podmiotu dopuszczającego się naruszenia, ale również w określonych przypadkach także i osób trzecich, co do których może istnieć podejrzenie o posiadaniu wiedzy istotnej do wykazania i dochodzenia roszczeń przez uprawnionego.

Interes podmiotu zobowiązanego do wyjawienia informacji ma być równoważony przysługującym mu roszczeniem odszkodowawczym o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem obowiązku udzielenia informacji, jeżeli uprawniony nie wniósł pisma wszczynającego postępowanie przeciwko naruszającemu w terminie wyznaczonym przez sąd albo pismo wszczynające postępowanie zostało cofnięte, jak również gdy pismo wszczynające postępowanie zostało zwrócone lub odrzucone albo powództwo bądź wniosek oddalono lub postępowanie umorzono.

Oznacza to tyle, że występując z roszczeniem informacyjnym uprawniony powinien być przekonany co do jego zasadności i skuteczności, w przeciwnym razie, jeśli powództwo zostanie oddalone, powstanie bowiem po jego stronie obowiązek odszkodowawczy podmiotu ujawniającego informacje.

Trudno ocenić tę regulację na obecnym etapie, natomiast zważywszy poziom skomplikowania spraw o ochronę własności intelektualnej, wydaje się, że zagrożenie roszczeniem odszkodowawczym w przypadku oddalenia powództwa (z jakiejkolwiek przyczyny) może skutecznie odstraszać potencjalnych wnioskodawców. Z drugiej strony, wrażliwy charakter informacji o jakich ujawnienie można wystąpić powinien być chroniony w wysokim stopniu, zatem znalezienie prawnego „złotego środka” nie jest w tym przypadku na pewno proste.

Zobacz także: Tarcza 4.0 podpisana przez prezydenta

Procedura ujawnienia informacji

Procedura ujawnienia informacji jest sformalizowana i kilkustopniowa. Przed wyznaczeniem posiedzenia Sąd wzywa obowiązanego do złożenia odpowiedzi oraz poucza o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa, a także prawie odmowy udzielenia informacji. Może także, tak jak w przypadku środków dowodowych oznaczyć zasady zapoznania się z informacjami. Na postanowienie służy zażalenie do sądu drugiej instancji.

Powództwo wzajemne

Nowelizacja wprowadza w sprawach własności intelektualnej dotyczących praw do znaku towarowego lub wzoru przemysłowego możliwość wystąpienia z powództwem wzajemnym, jednak wyłącznie jeśli zawiera ono żądania unieważnienia lub stwierdzenia wygaśnięcia tych praw.

Uregulowano również odrębne postępowanie o ustalenie, że podjęte lub zamierzone przez powoda czynności nie stanowią naruszenia patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji.

Zmiany w dobrym kierunku

Jakkolwiek na ocenę wprowadzanych regulacji należy poczekać, to ich kierunek należy ocenić pozytywnie. W szczególności praktyczne ułatwienie w zakresie poszukiwania dowodów przez podmioty doznające naruszeń może doprowadzić do zwiększenia realnej skuteczności ochrony prawnej. Niewątpliwie budowa w ramach sądownictwa wyspecjalizowanej kadry sędziów zajmujących się tylko takimi sprawami również – jak każda specjalizacja – będzie pozytywnie wpływała na jakość orzeczeń. Można żywić obawy odnośnie wydajności systemu, szczególnie wobec dotąd niejasnych aspektów technicznych tworzenia wydziałów własności intelektualnej w sądach okręgowych, tym niemniej założenia stojące za wprowadzonymi rozwiązaniami wydają się prawidłowe.

Autor: 

Bartłomiej Urbanek
Senior Associate, Adwokat
TGC Corporate Lawyers

Prawo własności intelektualnej – sprawdź, jak możemy pomóc: