Organizacja postępowania po nowelizacji KPC

Ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 poz. 1469, dalej: „Ustawa Nowelizująca”) przewidziano wprowadzenie do procesu cywilnego rewolucyjnych przepisów dotyczących organizacji i toku postępowania.

Ich włączenie do przepisów ogólnych kodeksu ma się przyczynić przede wszystkim do sprawniejszego i efektywniejszego rozpoznawania spraw. Szczególnie istotne znaczenie dla przebiegu sprawy sądowej w nowej rzeczywistości procesowej ma mieć posiedzenie przygotowawcze i ustalany podczas niego tzw. „plan rozprawy” oraz zmiany w prekluzji dowodowej.

Posiedzenie przygotowawcze

Po złożeniu odpowiedzi na pozew, a także gdy odpowiedź na pozew nie została złożona, ale wyrok zaoczny nie został wydany przewodniczący wyznacza posiedzenie przygotowawcze, na które wzywa strony. Jednocześnie z wezwaniem przewodniczący poucza strony m.in. o obowiązku udziału w posiedzeniu przygotowawczym i przedstawieniu wszystkich twierdzeń i dowodów na tym posiedzeniu. Sąd poucza również o skutkach nieusprawiedliwionego braku uczestnictwa (rozumianego zarówno jako brak stawiennictwa, jak i brak aktywnego udziału) w ww. posiedzeniu, do których należą:

• wydanie przez sąd wyroku zaocznego na posiedzeniu niejawnym,
• obciążenie nieuczestniczącej strony kosztami postępowania,
• umorzenie postępowania przy niestawiennictwie powoda lub jego pełnomocnika (sąd umarzając postępowanie rozstrzyga o kosztach procesu, jak przy cofnięciu pozwu); oraz
• pominięcie spóźnionych twierdzeń i dowodów.

Powyższe konsekwencje niewątpliwie są poważne i mogą bezpośrednio rzutować na przyszłe rozstrzygnięcie w sprawie, zatem już na etapie posiedzenie przygotowawczego strony postępowania winny działać sprawnie i z najwyższą starannością.

Termin pierwszego posiedzenia przygotowawczego powinien przypadać nie później niż dwa miesiące po dniu złożenia odpowiedzi na pozew albo ostatniego pisma przygotowawczego, do których złożenia zobowiązał strony sąd, a jeśli ich nie złożono – nie później niż dwa miesiące po upływie terminu do złożenia tych pism. Posiedzenie przygotowawcze ma służyć rozwiązaniu zaistniałego sporu bez potrzeby prowadzenia dalszych posiedzeń, a zwłaszcza wyznaczania rozprawy (Ustawodawca tym samym przestał utożsamiać gwarantowane Konstytucją RP prawo do sądu z prawem do rozprawy). Przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego jest co do zasady obligatoryjne, chyba że będzie oczywiste, że przeprowadzenie posiedzenia przygotowawczego nie przyczyni się do sprawniejszego rozpoznania sprawy.

Posiedzenie przygotowawcze odbywa się według przepisów o posiedzeniu niejawnym i jest odformalizowane –zachowanie szczegółowych przepisów postępowania cywilnego nie jest w jego toku konieczne, o ile przyczyni się to do osiągnięcia celów tego posiedzenia. Posiedzenie przygotowawcze nie musi zatem odbywać się na sali rozpraw, lecz zamiast tego w innym odpowiadającym powadze sądu miejscu.

W toku posiedzenia przygotowawczego następuje planowanie postępowania sądowego. Sąd ustala przedmiot sporu i wyjaśnia stanowiska wszystkich stron, także w zakresie jego prawnych aspektów. Przewodniczący skłania również strony do pojednania oraz dąży do ugodowego rozwiązania sporu, w szczególności w drodze mediacji. W tym celu przewodniczący może poszukiwać ze stronami ugodowych sposobów rozwiązania sporu, wspierać je w formułowaniu propozycji ugodowych oraz wskazywać sposoby i skutki rozwiązania sporu, w tym skutki finansowe. Na podstawie poczynionych ustaleń sąd ustali właściwy sposób dalszego postępowania w sprawie. Niewątpliwie już na tym etapie sędzia będzie mógł pouczyć strony o ewentualnych i prawdopodobnych procesowo konsekwencjach reprezentowanych przez nie stanowisk. Z przebiegu posiedzenia przygotowawczego sporządza się pisemny protokół. Próby ugodowe nie są objęte protokołem, jak również nie jest dopuszczalna ich prywatna rejestracja. Jeżeli zawarto ugodę, jej osnowę wciąga się do protokołu albo zamieszcza w odrębnym dokumencie, podpisanym przez strony, stanowiącym załącznik do protokołu

Udział zarówno stron i ich pełnomocników w posiedzeniu przygotowawczym jest ich obowiązkiem, z tym że strona może zostać zwolniona przez przewodniczącego od udziału w postępowaniu. Decyzja w przedmiocie zwolnienia strony od udziału w posiedzeniu przygotowawczym może zostać wydana przed posiedzeniem przygotowawczym (na wniosek strony lub z urzędu przez przewodniczącego) albo w toku tego posiedzenia (na wniosek strony lub z urzędu przez przewodniczącego). W istocie ten element postępowania jest nowym i dodatkowym obowiązkiem procesowym, mającym służyć sprecyzowaniu i wyjaśnieniu stanowisk stron – a tym samym ułatwienia ewentualnego dalszego postępowania, któremu strona i jej pełnomocnik powinni się podporządkować, aby uniknąć negatywnych konsekwencji procesowych, za wyjątkiem sytuacji, w której strona reprezentowana przez pełnomocnika nie stawi się na posiedzeniu.

Powód jest uprawniony do złożenia wniosku przed rozpoczęciem posiedzenia przygotowawczego o zwolnienie go od udziału w nim. Do skutków złożenia przedmiotowego wniosku należy zaliczyć:

• brak możliwości umorzenia postępowania w przypadku niestawiennictwa na posiedzeniu przygotowawczym powoda lub jego pełnomocnika;
• sporządzenie planu rozprawy bez udziału powoda;
• związanie powoda ustaleniami zawartymi w planie rozprawy w dalszym toku postępowania.

W przypadku, gdy to pozwany nie stawi się na posiedzenie przygotowawcze lub nie bierze w nim czynnego udziału Sąd, nawet w przypadku usprawiedliwionego niestawiennictwa, sporządzi plan rozprawy bez jego udziału. Nadto w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa pozwanego może obciążyć pozwanego również kosztami postępowania, niezależnie od wyniku sprawy w części wyższej niż nakazywałby to wynik sprawy.

Sędzia może elastycznie moderować przebieg posiedzenia ze stronami. Jednakże odroczenie posiedzenia przygotowawczego jest co do zasady niedopuszczalne za wyjątkiem zamkniętego katalogu sytuacji, tj.: (i) skierowania stron do mediacji, (ii) gdy istnieją widoki ugodowego rozwiązania sporu, (iii) gdy zajdzie potrzeba wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, (iv) w przypadku usprawiedliwionego niestawiennictwa stron oraz (v) na zgodny wniosek stron.

Plan rozprawy

Jeżeli nie uda się rozwiązać sporu na posiedzeniu przygotowawczym, na tym samym posiedzeniu sporządza się z udziałem stron plan rozprawy. Plan rozprawy zawiera rozstrzygnięcia co do wniosków dowodowych stron, zastępując w tym zakresie postanowienia dowodowe. Ponadto obligatoryjnie zawiera:

• dokładne określenie przedmiotów żądań stron, w tym rozmiar dochodzonych świadczeń wraz z należnościami ubocznymi;
• dokładnie określone zarzuty, w tym formalne;
• ustalenie, które fakty i oceny prawne pozostają między stronami sporne;
• terminy posiedzeń i innych czynności w sprawie (co do zasady postępowanie powinno zakończyć się na pierwszym posiedzeniu);
• kolejność i termin przeprowadzenia dowodów oraz roztrząsania wyników postępowania dowodowego;
• rozstrzygnięcia innych zagadnień, o ile są niezbędne do prowadzenia postępowania.

W planie rozprawy można się odwoływać do pism procesowych stron. Wszelkie spory co do poszczególnych zagadnień nim objętych rozstrzyga przewodniczący. Po ustaleniu treści planu rozprawy jest on podpisywany przez strony, a następnie zatwierdzany przez przewodniczącego i doręczany stronom z urzędu. Doręczenie stronie planu rozprawy zastępuje zawiadomienie jej o terminach posiedzeń i innych czynności nim objętych. W przypadku, gdy plan obejmuje obowiązki, które strona musi wykonać osobiście, doręczenie planu zastępuje także wezwanie do wykonania tych obowiązków.

Na podstawie sporządzonego planu rozprawy przewodniczący wydaje zarządzenia mające na celu przygotowanie rozprawy. Przewodniczący i sąd podejmują czynności tak, by sprawa przebiegła zgodnie z planem rozprawy i ustalonymi w nim terminami posiedzeń, a jeśli planu nie sporządzono – w najwcześniejszych możliwych terminach W przypadku, gdy planu rozprawy nie sporządzono, zarządzenia mające na celu przygotowanie do rozprawy wydaje się na podstawie pozwu i innych pism procesowych.

Sąd jest ograniczony w modyfikowaniu planu rozprawy po jego zatwierdzeniu – może to uczynić wyłącznie w drodze postanowienia, gdy plan rozprawy z jakiejkolwiek przyczyny stał się nieaktualny. Ponadto w razie istotnej potrzeby można sporządzić nowy plan rozprawy, przy czym przeprowadzenie kolejnego posiedzenia przygotowawczego jest wtedy obowiązkowe.

Po posiedzeniu przygotowawczym i sporządzeniu planu rozprawy stanie się jasne dla stron, jakie czynności w danej sprawie zostaną przedsięwzięte, w jakim czasie oraz, co najważniejsze, kiedy mogą spodziewać się rozstrzygnięcia. Wydaje się, że wobec ograniczeń w zmianach planu rozprawy, cel Ustawodawcy zostanie ziszczony.

Czytaj także: Nowelizacja Kodeksu Postępowania Cywilnego – kolejne projektowane zmiany

Prekluzja dowodowa

Kolejną nowością wpływającą na organizację postępowania jest uchylenie art. 217 k.p.c. i wprowadzenie w jego miejsce nowych zasad prekluzji dowodowej uzależnionych od tego czy posiedzenie przygotowawcze zostało wyznaczone, czy przewodniczący z niego zrezygnował.

W przypadku, gdy posiedzenie przygotowawcze zostało wyznaczone Ustawodawca wprowadził termin, w którym strona może przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej, który to termin upływa z chwilą zatwierdzenia planu rozprawy. Twierdzenia i dowody zgłoszone po zatwierdzeniu planu rozprawy podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo potrzeba ich powołania wynikła później. Jeżeli zaś przewodniczący zarządził wymianę pism przygotowawczych, to terminem zamykającym zgłaszanie wniosków i dowodów jest złożenie pisma przygotowawczego w wykonaniu odpowiedniego zarządzenia przewodniczącego.

Z kolei jeżeli nie zarządzono przeprowadzenia posiedzenia przygotowawczego, strona może przytaczać twierdzenia i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej aż do zamknięcia rozprawy, z zastrzeżeniem niekorzystnych skutków, które według przepisów kodeksu mogą dla niej wyniknąć z działania na zwłokę lub niezastosowania się do zarządzeń przewodniczącego i postanowień sądu (np. obciążenie strony kosztami postępowania).

Przyspieszaniu przebiegu postępowania ma także służyć rozszerzenie możliwości- o ile sąd tak postanowi – składania zeznań przez strony postępowania i świadków na piśmie, co pozwoli uniknąć odwoływania rozpraw ze względu na nieobecność wezwanych osób.

***

Wprowadzone przez Ustawodawcę zmiany mają usprawnić i przyspieszyć przebieg postępowań sądowych w sprawach cywilnych oraz mają pozwolić na skrócenie terminów oczekiwania na wyznaczenie rozprawy i uniknięcie wielomiesięcznych przerw między rozprawami i w tym zakresie należy ocenić je pozytywnie. Z drugiej strony, wprowadzone zmiany nakładają dodatkowe obowiązki na strony, a co za tym idzie – nakładają na strony swoistą „odpowiedzialności” za wynik postępowania gdyż zaniechanie stawiennictwa na posiedzeniu przygotowawczym czy też nieprzedstawienie całości argumentacji w sposób jasny, uporządkowany i kompletny już na samym początku postępowania  może działać przeciwko takiej stronie. Może to także doprowadzić do wydawania, w wyniku nieporadności procesowej strony niereprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, wyroków, które mogą być niesprawiedliwe gdyż strona nieprawidłowo przedstawi swoje argumenty. Tym samym wydaje się, że dodatkowym skutkiem zmian przepisów procedury cywilnej będzie dalsza profesjonalizacja procedury cywilnej i konieczność współpracy stron postępowania z profesjonalnymi pełnomocnikami nawet w sprawach, które z mocy prawa formalnie tego nie wymagają.

Autor:

Paweł Góra
Associate
TGC Corporate Lawyers

Kodeks cywilny – sprawdź, jak możemy pomóc: