Powrót postępowania gospodarczego

Ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 poz. 1469, dalej: „Ustawa Nowelizująca”) dokonano szeregu istotnych zmian w procedurze cywilnej, których celem było usprawnienie, uproszczenie i przyspieszenie rozpoznawania spraw przed sądami cywilnymi.

Jedną z kluczowych zmian, która czeka przedsiębiorców jest ponowne wprowadzenie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, które wchodzi w życie od 7 listopada br.

Z uzasadnienia projektu Ustawy Nowelizującej można wyczytać, że rygoryzm przewidziany wobec przedsiębiorców uzasadniony jest okolicznością, iż przedsiębiorcy, jako profesjonaliści w zakresie działalności gospodarczej, powinni wykazywać wyższą staranność w prowadzeniu swoich spraw, w tym także sądowych. W konsekwencji przedsiębiorcom można stawiać w tym względzie wyższe wymagania. Natomiast głównym powodem działania ustawodawcy jest znaczący wzrost liczby spraw wpływających do sądów gospodarczych jak również konieczność usprawnienia przebiegu procesu (przeciętnie czas trwania postępowania w sprawach gospodarczych wynosi około 16 miesięcy w sądach okręgowych i 14 miesięcy w sądach rejonowych).

Czym jest sprawa gospodarcza?

Ustawodawca wprowadził szeroki zamknięty katalog spraw gospodarczych, które będą podlegały nowym regulacjom. W jego skład wchodzą sprawy, które zasadniczo dotychczas wchodziły w kognicję wydziałów gospodarczych sądów powszechnych. Nowością jest objęcie definicją sprawy gospodarczej również spraw:

• z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych;
• z umów leasingu;
• przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo (np. poręczyciel) lub solidarnie (np. wspólnik spółki cywilnej), z mocy prawa (np. w przypadku przewozu wykonywanego przez kilku przewoźników) lub czynności prawnej (na mocy umowy).

Ustawodawca ponadto wprost wyłączył ze spraw gospodarczych sprawy o podział majątku oraz o wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony. W przypadku, gdy sąd gospodarczy stwierdzi, że sprawa nie jest sprawą gospodarczą, może z tego powodu przekazać ją sądowi właściwemu w terminie miesiąca od dnia wpadania się w spór co do istoty sprawy przez pozwanego.

W przypadku, gdy sprawa gospodarcza została wniesiona do innego wydziału niż wydział gospodarczy, wydział niewłaściwy może przekazać sprawę gospodarczą wydziałowi gospodarczemu w terminie miesiąca od dnia wdania się w spór co do istoty sprawy przez pozwanego. Jeśli przekazanie nie nastąpi, to sąd cywilny powinien rozpoznać sprawę z pominięciem przepisów regulujących postępowanie gospodarcze. Taka możliwość może jednakże spowodować że sprawy gospodarcze mogą być rozpatrywane z zastosowaniem różnych przepisów tylko dlatego, że sąd uchybił terminowi do przekazania sprawy. Rozwiązanie to odbiega również od ogólnej zasady procedury cywilnej, tj. stosowania przepisów właściwego postępowania do danego rodzaju sprawy. Jeżeli natomiast sąd cywilny przekaże (prawomocnie) sprawę sądowi gospodarczemu, a ten uzna, że sprawa ma jednak charakter cywilny, to sąd gospodarczy w takim przypadku powinien również pominąć przepisy postępowania gospodarczego.

Od obowiązku rozpoznania sprawy w trybie postępowania gospodarczego będą mogli zostać zwolnieni nie-przedsiębiorcy lub przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi (np. prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą, wspólnicy spółki cywilnej). W tym celu mogą oni złożyć wiążący sąd wniosek o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym.

Wymagania w zakresie pism procesowych

Ustawa Nowelizująca wprowadza dodatkowe wymogi w zakresie pism procesowych składanych w postępowaniu w sprawie gospodarczej. Pozew w sprawie gospodarczej powinien zawierać wskazanie adresu poczty elektronicznej powoda albo oświadczenie powoda, że nie posiada takiego adresu, a pierwsze pismo procesowe pozwanego wniesione po doręczeniu odpisu pozwu powinno zawierać również wskazanie adresu poczty elektronicznej albo oświadczenie pozwanego, że nie posiada takiego adresu, o czym poucza się go doręczając odpis pozwu. Pominięcie adresu poczty elektronicznej lub oświadczenia o nieposiadaniu takiego adresu, uznaje się za brak formalny pisma uniemożliwiający nadanie mu prawidłowego biegu – sąd będzie zobowiązany wezwać składającego do usunięcia braków formalnych pisma.

Odrębność postępowania gospodarczego

W celu przyspieszenia postępowania i ograniczenia możliwości przedłużania procesu Ustawodawca wprowadził szereg rozwiązań procesowych, opisanych poniżej. Nowością jest ustanowienie wiążącego sąd terminu na rozstrzygnięcie sprawy w danej instancji, który wynosi sześć miesięcy od dnia złożenia odpowiedzi na pozew. Takie ujęcie omawianego obowiązku nie zmusza więc do bezwzględnego dotrzymania 6-miesięcznego terminu, ale wskazuje na priorytet szybkości postępowania, jednocześnie pozwalając na uwzględnienie wszelkich faktycznych okoliczności wpływających na rozpoznanie sprawy, tj. aktualnego obciążenia sędziów i sądu, kolejki spraw oczekujących na rozstrzygnięcie, potrzeby przeprowadzenia bardziej czasochłonnych dowodów itd.

Ponadto Ustawodawca wprowadził szereg wyłączeń ogólnych instytucji kodeksowych. W nowym postępowaniu gospodarczym niedopuszczalne jest:

• występowanie z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych – z wyjątkiem rozszerzenia o kolejne świadczenia powtarzające się i zamiany dotychczasowego przedmiotu świadczenia na inny bądź jego równowartość, w przypadku zmiany okoliczności;
• powództwo wzajemne
• zmiany podmiotowe przewidziane w przepisach art. 194-196 k.p.c.;
• przekazanie sądowi okręgowemu sprawy pozostającej w związku ze sprawą prowadzoną przez ten sąd;
• zawieszenie postępowania wskutek niestawiennictwa stron na rozprawie.

W Ustawie Nowelizującej ustalono również nowe szczególne ograniczenia czasowe w powoływaniu twierdzeń i dowodów. W nowym postępowaniu gospodarczym powód jest obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany – w odpowiedzi na pozew. Gdy strona działa bez pełnomocnika zawodowego, przewodniczący doręczając pierwsze pismo procesowe stronie, wzywa tę stronę, by w wyznaczonym czasie, nie krótszym niż tydzień, powołała wszystkie twierdzenia i dowody. Stosownie do okoliczności sprawy przewodniczący może jednak określić inny termin. Skutkiem naruszenia ww. zasad jest pominięcie twierdzeń i dowodów, chyba że strona uprawdopodobni, że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później – w takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwóch tygodni od dnia uzasadniającego ich powołanie.

Całkowitym novum jest wprowadzenie sankcji związanej z uchylaniem się od rozwiązania sporu poza sądem. Sąd, niezależnie od wyniku sprawy może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę, która przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.

Wyrok pierwszej instancji zasądzający świadczenie w pieniądzu lub rzeczach zamiennych będzie miał nadany walor tytułu zabezpieczenia (jak nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym), co oznacza że:

• wyrok z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności;
• kwota zasądzona wyrokiem wraz z wymagalnymi odsetkami stanowi sumę, której złożenie przez dłużnika na rachunek depozytowy Ministra Finansów wystarczy do zabezpieczenia (w przypadku rzeczy zamiennych wystarczy złożenie równowartości przedmiotu sporu);
• powód wnosząc o dokonanie zabezpieczenia jest obowiązany wskazać sposób zabezpieczenia. Sąd na wniosek pozwanego może ograniczyć zabezpieczenie według swego uznania.

Odrębności w postępowaniu dowodowym

Podstawową zasadą nowego postępowania dowodowego w postępowaniu gospodarczym jest pierwszeństwo dowodu z dokumentów. Dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Ponadto ustawodawca wprowadził istotne ograniczenie dowodowe nakładające na przedsiębiorcę de facto obowiązek dokumentowania wszelkich czynności związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą w celu wykorzystania w toku ewentualnego sporu sądowego. Obowiązek ten dotyczy wszystkich czynności strony (w szczególności oświadczeń woli lub wiedzy), z którymi prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego. Przesłanką dopuszczenia dowodów innego rodzaju jest wykazanie przez stronę zgłaszającą dowód, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od siebie niezależnych, a więc takich za które nie ponosi odpowiedzialności.

Kolejnym novum wprowadzonym przez Ustawodawcę jest kolejna, po umowie o właściwość sądu i umowie o jurysdykcję, umowa procesowa nazwana umową dowodową. Na jej podstawie strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku umownego (wyłączyć można każdy dowód). Dowodu wyłączonego umową dowodową sąd nie dopuści z urzędu, jednakże fakty które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy. Co istotne, objęcie umową dowodową dowodu już przeprowadzonego przed sądem nie pozbawia go mocy dowodowej.

Pouczenia i nowe skutki ich nieudzielenia

Ustawodawca wprowadził również rozwinięty i znamienny w skutkach procesowych system pouczeń. Stronę niezastępowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej sąd poucza o treści przepisów konstytuujących:

• obowiązek powołania wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie (przez powoda) lub odpowiedzi na pozew (przez pozwanego);
• prekluzję dowodową;
• prawo do złożenia wniosku o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych;
• pierwszeństwo dowodu z dokumentu.

Sąd będzie zobowiązany do dwukrotnego pouczenia – pierwszy raz niezwłocznie po złożeniu pierwszego pisma procesowego przez przedsiębiorcę (ewentualnie po uzupełnieniu braków takiego pisma), a drugi raz przy pierwszej czynności sądu, na którą przedsiębiorca się stawi.

Brak pierwszego pouczenia przez Sąd będzie uznany za pozbawienie strony możliwości obrony swoich praw, chyba że brak pouczenia nie miał wpływu na zachowanie tej strony podczas postępowania. Oznacza to, że postępowanie będzie nieważne od chwili, kiedy strona powinna była zostać pouczona o przysługujących jej prawach. Oznacza to, że strona niepouczona, w przypadku przegrania procesu, będzie mogła zaskarżyć niekorzystny dla siebie wyrok powołując się właśnie na brak pouczenia. W takiej sytuacji, sąd odwoławczy będzie zobowiązany uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Czytaj także: Ułatwienia dla przedsiębiorców przy uzyskiwaniu decyzji środowiskowych

Przepisy przejściowe

Do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej stosuje się przepisy k.p.c. w brzmieniu nadanym nowelizacją, z tym że zachowują moc czynności dokonane zgodnie z przepisami w brzmieniu dotychczasowym. Nowelizacja nie dotyczy również rozpoznawania środków odwoławczych wniesionych i nierozpoznanych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, do których stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu dotychczasowym.

Istotnym ze względu na omawianą instytucję wyjątkiem jest wyłączenie stosowania przepisów o postępowaniu gospodarczym do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie Ustawy Nowelizującej. Tym samym warte jest rozważenie, czy przysługujące czytelnikom roszczenia, których ewentualne dochodzenie zostało zaplanowane na odległą przyszłość gdyż nie są one w całości poparte posiadanymi przez stronę dokumentami nie powinny, w związku z drastycznym podwyższeniem rygoryzmu postępowania gospodarczego, zostać wniesione do sądu przed dniem 7 listopada b.r., po to aby umożliwić ich rozpoznanie na dotychczasowych zasadach.

Autor:

Paweł Góra
Attorney-at-law, Associate
TGC Corporate Lawyers

Kodeks cywilny – sprawdź, jak możemy pomóc: