Sygnalista – kim jest? Kto może być sygnalistą?

25 września br. weszły w życie przepisy dotyczące ochrony sygnalistów, wynikające z implementacji unijnej Dyrektywy 2019/1937. Na mocy nowego prawa firmy mają obowiązek wdrożenia procedur umożliwiających bezpieczne zgłaszanie naruszeń oraz muszą zapewnić sygnalistom ochronę przed działaniami odwetowymi.

Z poniższego artykułu dowiesz się, m.in. kto może być sygnalistą, jakie są jego uprawnienia, co to są kanały zgłoszeń oraz jaka ochrona przysługuje sygnalistom.  

Kim jest sygnalista?

Zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego 2019/1937, sygnalista to osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informacje na temat naruszeń prawa. Polska ustawa o ochronie sygnalistów, definiuje go jako osobę zgłaszającą lub ujawniającą publicznie informacje o naruszeniu prawa uzyskane w kontekście związanym z pracą.  

Sygnalistą może więc być na przykład (katalog nie jest zamknięty):  

• pracownik, były pracownik, kandydat do pracy (UoP) 

• pracownik tymczasowy 

• zleceniobiorca (um. zlecenie, um. o dzieło) 

• prokurent 

• akcjonariusz lub wspólnik  

• członek organu 

• osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy, dostawcy (każdy rodzaj umowy) 

• wolontariusz, stażysta 

• funkcjonariusz  

• żołnierz 

Ustawa o ochronie sygnalistów – co można zgłaszać?

Sygnalista może dokonać zgłoszenia naruszenia prawa (ustawa zawiera zamknięty katalog naruszeń) między innymi w następującym zakresie: 

• korupcji, 

• zamówień publicznych, 

• usług, produktów i rynków finansowych, 

• przeciwdziałania praniu pieniędzy, 

• bezpieczeństwa produktów i zgodność z wymogami, 

• bezpieczeństwa transportu, 

• ochrony środowiska, 

• zdrowia i dobrostanu zwierząt,  

• zdrowia publicznego,  

• ochrony konsumentów,  

• ochrony prywatności i danych osobowych. 

Zgłoszenie nieprawidłowości – kanały zgłoszenia lub ujawnienia naruszeń

Ustawa przewiduje trzy główne metody zgłaszania naruszeń: 

1. Zgłoszenie wewnętrzne: Informacja o naruszeniu jest kierowana bezpośrednio do podmiotu, w którym doszło do naruszenia (np. do działu HR lub zarządu firmy). 

2. Zgłoszenie zewnętrzne: Sygnalista może zgłosić naruszenie do organów publicznych, takich jak Rzecznik Praw Obywatelskich czy odpowiednie organy administracji. 

3. Ujawnienie publiczne: Po wcześniejszym zgłoszeniu wewnętrznym lub zewnętrznym, sygnalista może ujawnić informacje o naruszeniu publicznie (np. w mediach). W wyjątkowych sytuacjach możliwe jest dokonanie ujawnienia publicznego bez wcześniejszego zgłoszenia. 

Więcej na temat procedury zgłoszeń wewnętrznych, najważniejszych obowiązkach dla pracodawcy czy zakresie zgłoszeń wewnętrznych przeczytasz tu: Ustawa o ochronie sygnalistów: nowe obowiązki dla pracodawców – TGC Corporate Lawyers 

Jak chronić sygnalistów podczas ujawnień publicznych?

Aby skutecznie chronić sygnalistów dokonujących ujawnienia publicznego ważne jest zrozumienie zarówno procedur jak i warunków, które zapewniają sygnalistów ochronę przed działaniami odwetowymi: 

Warunki ujawnienia publicznego

1. Wyczerpanie innych ścieżek zgłoszenia: Sygnalista powinien najpierw zgłosić naruszenie w trybie zgłoszeń wewnętrznych lub zewnętrznych. Ujawnienie publiczne jest traktowane jako ostateczność, gdy inne metody nie przynoszą rezultatów 

2. Uzasadnione podstawy do ujawnienia: Sygnalista ma prawo do ujawnienia publicznego bez wcześniejszego zgłoszenia, jeśli: 

• naruszenie stanowi bezpośrednie zagrożenie dla interesu publicznego; 

• istnieje ryzyko działań odwetowych w przypadku zgłoszenia; możliwe jest zniszczenie dowodów lub istnieje zmowa dotycząca naruszenia. 

Formy ujawnienia publicznego

Sygnalista może wybrać jedną z trzech form ujawnienia: 

• Jawne: tożsamość sygnalisty jest znana. 

• Poufne: tożsamość jest chroniona i nie jest dostępna dla osób nieupoważnionych. 

• Anonimowe: dane sygnalisty pozostają nieznane. 

Ochrona prawna

Ochrona sygnalistów obejmuje: 

• Ochronę poufności danych sygnalisty oraz danych będących przedmiotem zgłoszenia; 

• Zakaz działań odwetowych, takich jak zwolnienia, degradacje, pozbawienie benefitów lub dostępu do szkoleń czy inne formy represji. 

Jakie prawa przysługują sygnalistom?

Sygnaliści  mają szereg praw, które chronią ich w trakcie i po dokonaniu zgłoszenia: 

1. Ochrona przed działaniami odwetowymi 

• Pracodawcy nie mogą podejmować żadnych działań, które mogłyby zaszkodzić sygnaliście z tytułu dokonania zgłoszenia. 

2. Prawo do anonimowości 

• Sygnaliści mają prawo zgłaszać naruszenia anonimowo, o ile taka możliwość jest przewidziana w procedurze zgłoszeń wewnętrznych lub w procedurze zgłoszeń zewnętrznych. 

3. Prawo do informacji 

• Sygnaliści mają prawo do informacji na temat procedur zgłaszania naruszeń oraz środków ochrony, które im przysługują. Pracodawcy są zobowiązani do regularnego informowania pracowników o tych kwestiach. 

4. Ochrona prawna 

• Ochrona prawna sygnalistów obowiązuje od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Oznacza to, że sygnalista nie może być narażony na negatywne konsekwencje w związku z jego działaniami, jeżeli działa w dobrej wierze i ma uzasadnione podstawy, by sądzić, że doszło naruszenia prawa. 

5. Prawo do odszkodowania 

• W przypadku działań odwetowych sygnalista ma prawo do odszkodowania, które nie może być niższe niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej. Może również domagać się zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych.   

6. Rozszerzona ochrona sygnalistów 

• Ochrona obejmuje nie tylko osoby dokonujące zgłoszeń, ale także osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby powiązane z sygnalistą. Ustawa chroni również osoby, które ujawniają informacje przed nawiązaniem stosunku pracy lub po jego zakończeniu. 

7. Umożliwienie zgłaszania naruszeń 

• Ustawa nakłada obowiązek na pracodawców zatrudniających co najmniej 50 osób stworzenia wewnętrznych procedur zgłaszania naruszeń oraz podjęcia odpowiednich działań następczych w odpowiedzi na zgłoszenia. W przypadku niektórych kategorii podmiotów (np. działających w sferze usług finansowych) obowiązek wdrożenia procedury istnieje niezależnie od liczby zatrudnionych. 

Ochrona sygnalistów a działania odwetowe 

Zakaz działań odwetowych wobec sygnalistów jest kluczowym elementem Ustawy o ochronie sygnalistów, mającym na celu zapewnienie bezpieczeństwa osobom zgłaszającym naruszenia prawa. Działania odwetowe to wszelkie negatywne konsekwencje, które mogą wystąpić w związku z dokonanym zgłoszeniem. 

Działaniami odwetowymi mogą być: 

• Zwolnienie z pracy: pracodawca nie może zwolnić sygnalisty tylko dlatego, że zgłosił nieprawidłowości. 

• Obniżenie wynagrodzenia: zmniejszenie pensji sygnalisty lub pogorszenie jego warunków finansowych może być potraktowane jako odwet. 

• Zablokowanie awansu: odmowa przyznania awansu lub dostępu do szkoleń. 

• Degradacja: przeniesienie na gorsze stanowisko lub zmiana zakresu obowiązków na mniej odpowiedzialne. 

• Mobbing: dopuszczenie do nękania lub szykanowania sygnalisty przez współpracowników czy przełożonych. 

Zachęcamy do obejrzenia nagrania z webinaru, w którym specjaliści TGC Corporate Lawyers przedstawiają regulacje dotyczące ochrony sygnalistów, zakres naruszeń, procedury zgłoszeń czy ryzyka i sankcje.  
 
Obejrzyj nagranie

Sprawdź naszą usługę: Prawo pracy