Zasady przetwarzania i rozpowszechniania wizerunku

Po wejściu w życie RODO w 2018 roku wizerunek oficjalnie został uznany za jedną z danych osobowych. Jakie warunki należy spełnić, aby skutecznie pozyskać zgodę na wykorzystanie wizerunku i które sytuacje nie wymagają pozyskania takiej zgody?

Za wizerunek osoby fizycznej uznaje się zespół rozpoznawalnych cech umożliwiających identyfikację danej osoby. Kwestie dotyczące prawnych możliwości przetwarzania i rozpowszechniania wizerunku osoby fizycznej w polskim porządku prawnym regulują cztery akty prawne:

• Prawo autorskie – w zakresie praw autorskich do wizerunku
• Kodeks cywilny – w zakresie dóbr osobistych oraz skutków prawnych ich naruszenia
• Ustawa o ochronie danych osobowych (UODO) oraz ogólne rozporządzenie o ochronie danych osobowych (RODO) – w zakresie danych osobowych

Wizerunek w Kodeksie Cywilnym i Prawie Autorskim

Przed 25 maja 2018 r., tj. datą wejścia w życie RODO, kwestię przetwarzania i rozpowszechniania wizerunku były regulowane w głównej mierze Prawem Autorskim i Kodeksem Cywilnym. W art. 23 Kodeksu Cywilnego ustanowiono, że dobra osobiste człowieka (w tym wizerunek, nazwisko oraz głos) podlegają ochronie prawa cywilnego, niezależnie od ochrony przewidzianej innymi przepisami. W art. 24 Kodeksu Cywilnego wskazano metody ich ochrony:

• Prawo do żądania zaniechania działania naruszającego wizerunek danej osoby
• Prawo do żądania usunięcia jego skutków
• Możliwość domagania się finansowej rekompensaty za szkodę lub wpłaty na cel społeczny
• Prawo do żądania naprawienia szkody na zasadach ogólnych (w przypadku szkód majątkowych)

Bardziej szczegółowe regulacje znajdują się w Prawie Autorskim, gdzie w art. 81 wskazano, że rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia (zgody) osoby na nim przedstawionej, za wyjątkiem następujących sytuacji:

• osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie;
• osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
• osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Zgoda na rozpowszechnianie wizerunku (prawno-autorska)

Zgodnie z Kodeksem Cywilnym i Prawem Autorskim zgoda na rozpowszechnianie wizerunku może zostać udzielona w dowolnej formie (niekoniecznie pisemnej), ale musi być niewątpliwa. Oznacza to, że osoba udzielająca zgody musi mieć pełną świadomość nie tylko co formy przedstawienia jej wizerunku, ale także np. miejsca i czasu publikacji, zestawienia z innymi wizerunkami oraz towarzyszącego komentarza.

Należy zwrócić uwagę na to, że sam fakt zarejestrowania wizerunku (wykonania zdjęcia, filmu), w myśl prawa autorskiego, nie wymaga ani zgody ani nie jest nielegalne. Powyższa regulacja dotyczy wyłącznie rozpowszechniania wizerunku rozumianego jako jego publicznego udostępniania, przeznaczonego dla niezamkniętego grona osób, za pomocą dowolnego medium, np. telewizji, filmu, prasy, plakatu, pocztówki, strony internetowej czy portalu społecznościowego, takiego jak Facebook.

Zatem zgoda osoby, której wizerunek zostanie zamieszczony w takich mediach nie może mieć charakteru blankietowego, ogólnego, ale powinna dotyczyć określonego dobra osobistego. Co więcej, uprawniony, udzielając zgody, powinien wskazać zakres działań, jakie może podjąć osoba uzyskująca zgodę.

Osoba udzielająca zgody na rozpowszechnianie wizerunku powinna mieć rozeznanie co do następujących okoliczności:

1) sposobu prezentacji jej wizerunku,

2) miejsca i czasu publikacji,

3) zestawienia z innymi wizerunkami lub z określonym tekstem oraz

4) reklamowego wykorzystania wizerunku.

Podmiot, który uzyskał zgodę uprawnionego na rozpowszechnianie wizerunku, nie może “przenieść” tej zgody na inni podmiot, chyba że możliwość taka jednoznacznie wynika z umowy.

Wizerunek jako element danych osobowych

Już przed dniem 25 maja 2018 r. wizerunek, w określonych przypadkach, był postrzegany również jako element danych osobowych. Po wejściu w życie RODO ustawodawca unijny ostatecznie przesądził, że wizerunek, w przypadku, jeżeli pozwala w sposób pośredni lub bezpośredni ustalić tożsamość danej osoby, jest jedną z danych osobowych.

Ochronie gwarantowanej przez RODO, w odróżnieniu od tej zapisanej w Prawie Autorskim, podlega już samo przetwarzanie wizerunku. Zgodnie z RODO „przetwarzaniem danych osobowych” są operacje lub zestawy operacji wykonywane na danych osobowych lub zestawach danych osobowych w sposób zautomatyzowany lub niezautomatyzowany, takie jak zbieranie, utrwalanie, organizowanie, porządkowanie, przechowywanie, adaptowanie lub modyfikowanie, pobieranie, przeglądanie, wykorzystywanie, ujawnianie poprzez przesłanie, rozpowszechnianie lub innego rodzaju udostępnianie, dopasowywanie lub łączenie, ograniczenie, usuwanie lub niszczenie. Już samo przechowywanie czyjegoś zdjęcia (np. w pamięci komputera) stanowi przetwarzanie jego danych osobowych w postaci wizerunku twarzy.

Zgoda na wykorzystanie wizerunku wg RODO

Podstawową przesłanką dopuszczalności przetwarzania wizerunku jest zgoda osoby, której dane dotyczą. Zgoda na przetwarzanie danych osobowych musi być dobrowolna, konkretna, świadoma i jednoznaczna.

Przepisy nie określają formy, w jakiej zgoda musi zostać wyrażona – wystarczy jakiekolwiek oświadczenie lub wyraźne działanie potwierdzające przyzwolenie na przetwarzanie danych osobowych.

Jeżeli przetwarzanie służy różnym celom, potrzebna jest zgoda osoby, której wizerunek ma być wykorzystany na wszystkie te cele. Co istotne, należy przy tym odróżnić możliwość prawno-autorskiej podstawy przetwarzania wizerunku z podstawą ochrony wizerunku na gruncie RODO. W szczególności należy zwrócić uwagę, że przy przetwarzaniu wizerunku jako „danej osobowej” na gruncie RODO nie będą miały zastosowania wyłączenia, o których mowa w art. 81 Prawa Autorskiego, np. to, że wizerunek stanowi jedynie nieistotny element całości (m.in. impreza publiczna).

Wykorzystanie wizerunku podczas imprez publicznych

W przypadku zgody na gruncie RODO do stwierdzenia konieczności uzyskania zgody wystarczający jest już sam fakt, że wizerunek danej osoby jest widoczny – nawet na planie ogólnym – w sposób umożliwiający identyfikację tej osoby. Zgoda nie musi być uzyskiwana w formie pisemnej.

W praktyce organizator imprezy publicznej pozyskuje od jej uczestników zgodę na przetwarzanie oraz rozpowszechnianie wizerunku w formie dorozumianej, informując o audiowizualnej rejestracji imprezy oraz celach przetwarzania, co w następstwie logicznego myślenia może prowadzić do wniosku, że wizerunek uczestnika może być rozpowszechniony – na bilecie, plakacie, formularzu rejestracyjnym, stronie internetowej organizatora. Uczestnicząc w takiej imprezie jej uczestnicy godzą się na fakt, że ich wizerunek może być przez organizatora wykorzystywany.

Podkreślenia wymaga fakt, że tak udzielona zgoda obejmuje rozpowszechnianie wizerunku uczestnika w celach związanych z promocją imprezy. Nie może być on więc wykorzystywany w celu niepowiązanym z kontekstem udzielenia zgody, np. w celu reklamy promowanego na imprezie produktu kosmetycznego (o ile nie wynika to wprost z treści zgody). Na organizatorze spoczywa obowiązek poinformowania uczestników, m.in. o tym kto, w jakim celu będzie przetwarzał dane uczestników imprezy oraz o możliwości cofnięcia zgody w przypadku konieczności jej wyrażania. Koniecznie należy pamiętać, że taki sposób wyrażenia zgody przez uczestników oraz fakt przekazania ww. informacji musi zostać udokumentowany, aby w przyszłości organizator mógł wykazać, że uczestnicy wyrazili zgodę, a organizator spełnił ciążące na nim obowiązki.

Przetwarzanie wizerunku a marketing bezpośredni

Inną przesłanką umożliwiającą przetwarzanie danych osobowych jest prawnie uzasadniony interes administratora. Zgodnie z motywem 47 preambuły do RODO „podstawą prawną przetwarzania mogą być prawnie uzasadnione interesy administratora, w tym administratora, któremu mogą zostać ujawnione dane osobowe, lub strony trzeciej, o ile w świetle rozsądnych oczekiwań osób, których dane dotyczą, opartych na ich powiązaniach z administratorem nadrzędne nie są interesy lub podstawowe prawa i wolności osoby, której dane dotyczą. (…) Za działanie wykonywane w prawnie uzasadnionym interesie można uznać przetwarzanie danych osobowych do celów marketingu bezpośredniego“.

W ramach tak rozumianej podstawy prawnej przetwarzania mieści się publikowanie wizerunku w Internecie, w social-mediach, czy też w portfolio fotografa/kamerzysty oraz przetwarzanie wizerunku pracownika w celach zapewnienia bezpieczeństwa i prawidłowego funkcjonowania zakładu pracy. Aby ocenić spełnienie ww. podstawy przetwarzania należy za każdym razem przeprowadzić dokładną ocenę tego, czy w czasie i w kontekście, w którym zbierane są dane osobowe, osoba, której dane dotyczą, ma rozsądne przesłanki by spodziewać się, że może nastąpić przetwarzanie danych w tym celu.

Nie zawsze osoby, których dane osobowe dotyczą zakładają, że ich wizerunek może być użyty przez administratora w celach związanych z marketingiem bezpośrednim. Brak takiej informacji ze strony administratora uniemożliwia mu późniejsze powoływanie się na „uzasadnionego interes” prawny i gospodarczy jako na podstawę prawną przetwarzania wizerunku danej osoby.

Pamiętać również należy, że nadrzędnym w tym przypadku prawem osoby fotografowanej / nagrywanej, przeważającym nad interesem fotografa / kamerzysty są jej dobra osobiste czy prawo do decydowania o udzieleniu zezwolenia na określony sposób rozpowszechniania jej wizerunku w świetle przepisów prawno-autorskich. Zatem działając w prawnie uzasadnionym interesie administratora należy pamiętać o spełnieniu ciążących na administratorze danych osobowych obowiązkach informacyjnych.

Wizerunek wg RODO – wyjątki

Niezależnie od powyższego należy wskazać, że przepisy RODO nie zawsze będą miały zastosowanie do przetwarzania wizerunku. Do podstawowych wyłączeń istotnych ze względu na przedmiot artykułu należą:

• przetwarzanie wizerunku przez osobę fizyczną dla prywatnego użytku (np. przetwarzanie wizerunku gości weselnych przez parę młodą);
• przetwarzanie wizerunku w ramach działalności polegającej na redagowaniu, przygotowywaniu, tworzeniu lub publikowaniu materiałów prasowych;
• przetwarzanie wizerunku w ramach działalności literackiej lub artystycznej.

Powyższe podstawowe zasady i różnice co do możliwości przetwarzania takiego elementu danych osobowych jak wizerunek są bardzo ogólne. W praktyce może to często spowodować zagrożenie tego dobra osobistego lub jego naruszenie. Nawet gdy takie naruszenie nie spowoduje szkody może stwarzać możliwość żądania zadośćuczynienia przez osobę, której wizerunek został naruszony, np. przez zbyt szerokie przetwarzanie i wykorzystanie dla innych celów niż te, które były wcześniej określone.  

Autor:

Paweł Góra
Radca Prawny
TGC Corporate Lawyers

Wykorzystanie wizerunku – jak możemy pomóc

Kancelaria TGC Corporate Lawyers oferuje pełne wsparcie we wdrożeniu prawidłowych zasad przetwarzania wizerunku i innych danych osobowych, jak również w zakresie doradztwa mającego na celu zapewnienie zgodności operacji i działań klientów z prawem autorskim, prawem ochrony danych osobowych i innych prawnie chronionych dóbr, w tym dóbr osobistych. Pomagamy klientom działającym w grupach kapitałowych, ale również małym i średnim przedsiębiorstwom, spółkom publicznym, organizacjom pozarządowym oraz organizacjom non-profit.