Postępowanie cywilne po Brexicie

Wraz z Brexitem zmieniły się regulacje dotyczące postępowań cywilnych pomiędzy krajami UE i Wielką Brytanią. Jak w praktyce wpłynęło to na możliwość dochodzenia roszczeń przez firmy mające relacje biznesowe z Wielką Brytanią?

31 stycznia 2020 r. Wielka Brytania na dobre opuściła Unię Europejską. Sytuacja ta spowodowała powstanie wielu różnic i niespójności pomiędzy regulacjami obowiązującymi w Wielkiej Brytanii i państwach członkowskich, co wymagało podpisania dodatkowych umów regulujących stosunki pomiędzy UE i UK.

Postępowania cywilne przed Brexitem

Przed Brexitem – do dnia 31 grudnia 2020 r. – trwał okres przejściowy, w trakcie którego wobec Wielkiej Brytanii obowiązywało prawo Unii Europejskiej, z takim samym skutkiem jak wobec wszystkich państw członkowskich. Oznacza to, że zastosowanie miało tzw. rozporządzenie Bruksela I bis, umożliwiające dochodzenie przed sądem w Polsce powództwa sprawie dotyczącej umowy z kontrahentem z Wielkiej Brytanii albo sprawie o odszkodowanie z tytułu czynu niedozwolonego popełnionego w Polsce przez osobę mającą miejsce zamieszkania w Wielkiej Brytanii. Ponadto rozporządzenie to przewidywało wzajemne wykonywanie orzeczeń sądowych bez konieczności przeprowadzenia specjalnego postępowania.

Brexit a konwencja Haska

Od 1 stycznia 2021 roku w Wielkiej Brytanii stosuje się wyłącznie prawo brytyjskie, a sądami właściwymi do prowadzenia sporów będą sądy brytyjskie, z uwzględnieniem postanowień umów międzynarodowych, których bezpośrednią stroną jest Wielka Brytania.

W tym zakresie istotne jest, że Wielka Brytania stała się samodzielną stroną konwencji o umowach dotyczących właściwości sądu sporządzonej w Hadze 30 czerwca 2005 r. (dalej: „konwencja Haska”), której stroną jest m.in. Unia Europejska. Zakres konwencji haskiej jest znacznie węższy niż dotychczasowych regulacji i odnosi się on jedynie do klauzul prorogacyjnych (wyboru sądu właściwego w danej sprawie), z wyłączeniem, m.in. spraw z zakresu:

• prawa pracy,
• umów konsumenckich,
• prawa rodzinnego i spadkowego,
• przewozu osób i towarów
• prowadzonych na jej podstawie postępowań w jurysdykcjach obranych przez strony (oraz wydawanych orzeczeń).

Konwencja Haska nakazuje sądom państw-stron uznawanie wyłącznej właściwości sądów w jurysdykcji wybranej przez strony umowy. Oznacza to, że strony umów międzynarodowych mogą wiążąco wybrać sąd, przed którym prowadzone będą ewentualne postępowania sporne. Same zaś orzeczenia sądów państw umawiających się powinny być uznawane i wykonywane.

Konwencja Haska reguluje też określone zagadnienia proceduralne, m.in.: zniesienie obowiązku legalizacji dokumentów (apostille), zakres dokumentacji do zgromadzenia i przedstawienia przez strony itp.). Postanowienia Konwencji Haskiej mają zastosowanie tylko do umów zawartych po wejściu w życie w odniesieniu do strony, tj. dla Wielkiej Brytanii od 1 stycznia 2021 r.

Praktyczne skutki Brexitu dla postępowań cywilnych

W sprawach, w których pozew (albo wniosek w postępowaniu nieprocesowym) został wniesiony po 31 grudnia 2020 r. orzeczenia wydane przez sądy państw członkowskich nie będą automatycznie uznawane w Wielkiej Brytanii, a jurysdykcja sądów nie będzie określana na podstawie rozporządzenia Bruksela I bis. Kwestie te są regulowane przez stosowne umowy międzynarodowe lub – w przypadku ich braku – prawo krajowe Wielkiej Brytanii i państw członkowskich UE.

Stosownie natomiast z prawem polskim:

• orzeczenia sądów brytyjskich będą uznawane w Polsce w standardowej procedurze dotyczącej uznawania orzeczeń sądów państw obcych lub rozstrzygnięć innych organów państw obcych przewidzianej przez art. 1145 i n. k.p.c.
• nie będzie miał zastosowania art. 165 § 2 k.p.c., co oznacza, że nadanie przesyłki pisma procesowego w placówce pocztowej operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne w innym państwie niebędącym członkowskim Unii Europejskiej nie jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu (SN – I CKN 672/99: decyduje data wpłynięcia do polskiej placówki pocztowej);
• zastosowanie znajdzie art. 1119 k.p.c. – powód mający miejsce zamieszkania (zwykłego pobytu)/siedzibę w Wielkiej Brytanii może (na żądanie pozwanego) zostać zobowiązany do złożenia kaucji aktorycznej na zabezpieczenie kosztów procesu (wyjątki: m.in. sprawy, które strony zgodnie poddały jurysdykcji sądów polskich – można więc zabezpieczyć się przed kaucją, zawierając stosowną umowę prorogacyjną);
• zastosowanie znajdzie obowiązek przewidziany w art. 1135⁵p.c. – strona mająca miejsce zamieszkania (zwykłego pobytu)/siedzibę w Wielkiej Brytanii, która nie ma pełnomocnika do prowadzenia sprawy w Polsce, ma obowiązek wskazać pełnomocnika do doręczeń na terytorium Polski.

Zobacz także: Odpowiedzialność pracownika za szkodę na mieniu pracodawcy

Konwencja z Lugano

W kontekście powyższego, istotna może być informacja, że Wielka Brytania podjęła działania mające na celu przystąpienie do konwencji z Lugano o jurysdykcji i uznawaniu oraz wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych jako samodzielna strona (a nie członek UE/EOG), ale do tej pory procedura przyjęcia nie została sfinalizowana. Celem konwencji jest osiągnięcie tej samej intensywności obiegu orzeczeń pomiędzy krajami UE a Szwajcarią, Norwegią i Islandią, jak pomiędzy Państwami UE.

Konwencja z Lugano ma zastosowanie do jurysdykcji i uznawania oraz wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych za wyjątkiem spraw dotyczących:

• spraw podatkowych, celnych i administracyjnych,
• stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osób fizycznych,
• stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa,
• prawa spadkowego i testamentów,
• upadłości i układów,
• ubezpieczeń społecznych i sądownictwa polubownego.

Konwencja jest zgodna z obecnymi ramami prawnymi UE w sprawie jurysdykcji i uznawania oraz wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych pomiędzy krajami UE. Oznacza to, że podobne przepisy obowiązują w UE oraz w Szwajcarii, Norwegii i Islandii. Konwencja ułatwia ponadto wzajemne uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądowych wydanych przez sądy krajowe tych krajów. Przystąpienie do niej przez Wielką Brytanię z całą pewnością usprawni dochodzenie roszczeń na drodze sądowej.

Autor:

Paweł Góra
Radca Prawny
TGC Corporate Lawyers

Kodeks cywilny – sprawdź, jak możemy pomóc: