Zmiany w Kodeksie Postępowania Cywilnego – marzec 2024

W marcu 2024 r. weszła w życie kolejna porcja zmian w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego, wprowadzonych ustawą z 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1860).

Większa część przepisów ustawy nowelizującej weszła w życie już wcześniej, natomiast dłuższe vacatio legis przewidziano dla niezwykle istotnych z punktu widzenia przebiegu postępowania przepisów dotyczących:

1. doręczeń w formie elektronicznej poprzez portal informacyjny (dodany przepis art. 131^1a k.p.c.);
2. prowadzenia posiedzeń w trybie zdalnym (art. 150 pkt 2) k.p.c., art. 151 § 2-9 k.p.c.) i możliwości przeprowadzenia w trybie zdalnym dowodu (art.235 § 2 i 3 k.p.c., art. 235¹ k.p.c.).

1. Doręczenia elektronicznie poprzez portal informacyjny

Zgodnie z dodanym nowelizacją art. 131^1a k.p.c., jeśli doręczenie pisma nie może nastąpić za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, sąd doręczy pismo sądowe adwokatowi, radcy prawnemu, rzecznikowi patentowemu, prokuratorowi, organowi emerytalnemu lub Prokuratorii Generalnej RP, wyłącznie poprzez umieszczenie ich treści w portalu informacyjnym w sposób umożliwiający uzyskanie przez odbiorcę dokumentu potwierdzającego doręczenie.

Nie stosuje się opisanej procedury jeśli pisma, które podlegają doręczeniu mają być doręczone wraz z odpisami pism stron lub dokumentami niepochodzącymi od sądu –
chyba że sąd dysponuje ich kopiami elektronicznymi.

Istotny procesowo jest w tym przypadku skutek doręczenia, który następuje w chwili wskazanej w „dokumencie potwierdzającym doręczenie” lub z upływem 14 dni od umieszczenia treści pisma w portalu informacyjnym, jeśli brak „dokumentu potwierdzającego doręczenie”.

Analiza regulacji i praktyki prowadzi do wniosku, że ów „dokument potwierdzający doręczenie” generowany jest w chwili kiedy pełnomocnik odbierze pismo w portalu informacyjnym poprzez „kliknięcie” w odpowiednią rubrykę „odbierz” w portalu informacyjnym. Jeśli pełnomocnik pozostanie bezczynny, sąd przyjmie jako datę doręczenia upływ 14 dnia od chwili umieszczenia pisma w portalu.

Istotna jest w tym kontekście także okoliczność, że art. 131^1a § 2 k.p.c. wyłącza stosowanie przepisu art. 134 § 1 k.p.c., zgodnie z którym w zasadzie zabronione jest doręczanie pism w dni wolne od pracy i w porze nocnej. Wyłączenie stosowania tego przepisu oznacza, że pismo doręczone w portalu informacyjnym w dzień wolny od pracy (co wciąż zdarza się, pomimo postulatów formułowanych przez samorządy zawodowe o zaprzestanie tej praktyki), wywoła skutek doręczenia i w konsekwencji początek biegu terminu na dokonanie czynności, także w dzień wolny od pracy – co z kolei może poważnie skomplikować pracę pełnomocnika.

2. Posiedzenia w trybie zdalnym

Druga część wchodzącej w życie w dniu 14 marca 2024 r. zmiany k.p.c. dotyczy trwałego przeniesienia na grunt procesowy regulacji tzw. covidowych, umożliwiających prowadzenie posiedzenia w trybie zdalnym.

Już w zawiadomieniu o terminie posiedzenia sąd ma od teraz obowiązek oznaczyć, czy wezwany ma obowiązek stawić się osobiście, czy też może wziąć udział w posiedzeniu w sposób określony w art. 151 § 2 tj. na odległość w formie posiedzenia zdalnego.

Zastosowanie zdalnego trybu posiedzenia jest możliwe, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu, a przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania. W takim przypadku na sali sądowej przebywają sąd i protokolant, a pozostałe osoby uczestniczące w posiedzeniu nie muszą przebywać w budynku sądu prowadzącego postępowanie, choć zawsze możliwość ta ma zostać zapewniona.

Decyzja o formie przeprowadzenia posiedzenia zapada z urzędu lub na wniosek osoby, która ma uczestniczyć w takim posiedzeniu. Termin do złożenia wniosku wynosi 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie.

Istotne jest, że decyzje (zarządzenia) sądu w zakresie sposobu przeprowadzenia posiedzenia, uwzględnienia bądź odmowie uwzględnienia wniosku w tym zakresie, zamiarze przeprowadzenia dowodu w sposób zdalny mogą być komunikowane osobom wezwanym w sposób mniej sformalizowany, zgodnie z art. 149¹ k.p.c., czyli w każdy sposób, jaki sąd uzna za celowy celem przyspieszenia rozpoznania sprawy.

Jakkolwiek przepisy powyższe w dużym stopniu statuują elastyczność podejścia do formy przesłuchania, to nie można jednak pominąć faktu, że wezwanie sądu ma charakter wiążący stronę i umożliwia sądowi egzekwowanie tego obowiązku w formach prawnie dozwolonych. Jeśli osoba wezwana do sądu nie zgłosi wniosku o przeprowadzenie rozprawy zdalnej, ani nie poinformuje sądu najpóźniej na 3 dni robocze przed terminem posiedzenia o zamiarze wzięcia udziału w nim zdalnie, to ma obowiązek stawić się w budynku sądu bez dodatkowego wezwania.

Omawiana nowelizacja przesądza, że czynności dokonywane zdalnie są skuteczne jeśli tylko ustawa nie wymaga dla nich formy pisemnej.

Sąd nie jest jednocześnie pozbawiony możliwości proceduralnej kontroli przebiegu posiedzenia zdalnego, bowiem jeśli dostrzeże uchybienia np. co do warunków w jakich przebywa osoba biorąca udział w zdalnym posiedzeniu lub poweźmie inne wątpliwości co do prawidłowego przebiegu czynności – może wezwać tę osobę do osobistego stawiennictwa na sali sądowej.

Ustawa nowelizująca porządkuje przepisy dotyczące przeprowadzanie dowodów w formie zdalnej. Stanowi, że możliwe jest przeprowadzanie dowodów zdalnie, jeśli ich charakter nie sprzeciwia się zdalnej formie przeprowadzenia. Ustawa stanowi również, że już wnioskując o przeprowadzenie dowodu strona może oznaczyć czy domaga się przeprowadzenia tego dowodu w formie posiedzenia zdalnego czy w formie tradycyjnej.

Zmiany w kodeksie postępowania cywilnego – podsumowanie

Zmiany o których mowa w niniejszym opracowaniu nadal nie są w pełni kompletne.
W szczególności, pożądanym ich uzupełnieniem jest wyłączenie możliwości doręczeń w portalu informacyjnym w dni wolne od pracy i w porze nocnej. Nadal nie działa należycie i nie jest odpowiednio uregulowany sposób udzielania pełnomocnikom dostępu do portalu informacyjnego a tematem osobnej dyskusji pozostaje niespójność i niekompatybilność poszczególnych systemów elektronicznego kontaktu z sądem, które są obecnie wdrażane. 

Jednocześnie, na podstawie tej regulacji można wyraźnie dostrzec kierunek ewolucji postępowania w związku z jego postępującej informatyzacją a jednocześnie można na ich podstawie prześledzić metodę legislacyjną, która opiera się na wykorzystywaniu
i przekształcaniu rozwiązań tymczasowych – jak właśnie covidowe posiedzenia zdalne – w rozwiązania docelowe, implementowane do sytemu postępowania cywilnego.

Kodeks cywilny – sprawdź, jak możemy pomóc!